Sağlıkta Dijital Dönüşüm

Page content

Yazar: Dr. Kemal Hakan Gülkesen

Sağlık hizmeti karmaşık bir süreçtir. Sağlık hizmeti veren sistemde çeşitli sağlık kurumları, çeşitli sağlık personeli, çeşitli ödeme yöntemleri mevcuttur. Sağlık hizmeti çeşitli hastalıklar için verilmekte, tanı için çeşitli tetkik yöntemleri, hastalara çeşitli tedaviler verilmektedir. Bu karmaşıklığın miktarı da zamanla artmaktadır. Öte yandan sağlık hizmetinin doğası değişmektedir. Bunun çeşitli sebepleri vardır. Son yıllarda insan hareketliliği artmıştır. Eskiden çoğu insan doğduğu yerde ölürken günümüzde eğitim ve iş nedeniyle yer değiştirmeler sık görülmektedir. Nüfus giderek yaşlanmaktadır. Yaşlanan nüfusla birlikte doğal olarak kronik hastalığı olan bireylerin sayısı artmaktadır. Sağlık hizmetlerinde karmaşıklaşma ile birlikte maliyet artışı da olmaktadır.

Bilgisayarlar sağlık hizmetinde ne işe yarar?

  • Veri yönetimi: Bilgisayarlar yardımı ile yüksek hacimli veri depolanır, işlenir, özetlenir.
  • Veri kaybının önlenmesi: Günümüzde çoğu tıbbi cihaz bilgisayarlıdır. Üretilen veri doğrudan hastanın kaydına aktarılabilir.
  • Veri kayıt hatalarının önlenmesi: Aktarım sırasında yapılabilecek insana bağlı hataları engeller
  • Hasta geçmişinin sorgulanması: Hastanın tıbbi kaydı kolaylıkla sorgulanabilir.
  • Görüntüleme: Modern görüntüleme yöntemleri mümkün hale gelir. Görüntü işlenebilir. Ayrıca görüntüyen farklı lokasyonlardan erişim mümkün olur.
  • Veri analizi: Yüksek hacimli veri işlenebilir. Anlık analizler yapılabilir.
  • Uzun süreli veri arşivleme: Elektronik ortamdaki veri eskimez, bozulmaz, kaybolmaz.
  • Çift tetkikin önlenmesi: Gereksiz tetkik tekrarı: %17, Gereksiz radyoloji tekrarı: %10 oranındadır. Gereksiz tetkik yapıldığında maliyet ve zaman kaybı olmakta, bazı tetkikler enfeksiyon, kanama, radyasyon gibi riskler oluşturmaktadır.
  • Yapay zeka ile tanı ve tedavi: Bilgisayar destekli tanı (CAD-Computer aided diagnosis) mümkün hale gelmiştir.
  • Sağlık politikalarının oluşturulması: Günlük ve kaliteli raporlama ile sağlık politikaları daha kaliteli oluşturulabilir.
  • İnsan hareketliliğinin kolaylaşması: Başka coğrafi lokasyonlarda verilen sağlık hizmetine ait veriye ulaşılabilir.
  • Kağıt tüketiminin azalması: Dosyalar, formlar, sonuçlar, raporlar bilgisayar ortamına aktarılmaktadır.
  • Radyoloji film ve sarf malzemesi kullanılmaması: Radyolojide film yerine dijital sensörler kullanılmakta, görüntüler monitörlerden incelenmektedir.

Sağlık verisinin bilişim araçları ile işlenmesindeki zorluk

Sağlık hizmetlerinde kullanılan dil açısından büyük bir karmaşıklık vardır. Örneğin TDK sözlüğü 40.000 sözcük ve Webster’s Unabridged Dictionary 540.000 sözcük içerirken, UMLS (Unified Medical Language System) 1.000.000’dan fazla kavram içerir. Terimlerin yazılması sırasında genellikle farklı seçenekler kullanılabilir ve hatalar yapılabilir. Örneğin patoloji raporları üzerinde yapılan bir çalışmada aynı tanı için Yassı hüsreli ca, Yassı epitel hücreli karsinom, Sküamöz karsinom, Squamoz karsinom, Yassı hücreli karsinom, Yassı hücreli epitelyal ca, Squamous hücreli ca terimleri kullanıldığı görülmüştür. Bir bilimsel araştırmanın kayıtları incelendiğinde ilacın verilişi ile ilgili olarak 459 hastada 64 farklı veri girişi görülmüştür. Bunlar aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. administration route

Bütün bu karmaşa, verilerin işlenmesini çok zorlaştırır. Ancak, bu zorlukla baş etmek için bazı yöntemler geliştirilmiştir. Bunlardan birisi de verilerin standartlaştırılmasıdır.

Sağlık bilgi standartları

Sağlık bilgi standartları, verinin farklı merkezlerde ve farklı kişiler tarafından aynı şekilde girilmesine yardımcı olur. Amaçları şunlardır:

  • Farklı marka ve modeldeki cihazların ürettiği verileri tek tipe çevirme (sayısallaştırma)
  • Farklı sistemlerin entegrasyonunu sağlama
  • Veri ve bilginin kurum içi ve kurumlar arası paylaşımını sağlama
  • Var olan ya da üretilmesi zorunlu olan kağıt üzerindeki tıbbi kayıt sistemi ile elektronik sağlık kayıt sisteminin uyumunu sağlama
  • Karar destek sistemlerinin (decision support systems) geliştirilmesine ve kullanılabirliğine olanak sağlama

Standartlar, ulusal ya da uluslararası bir yetkili kurum tarafından kabul gören kural ve modeller bütünüdür. Bu sayede Türkiye’de konulan bir tanının koduna bakarak hastalığın ne olduğu dünyanın her yerinde anlaşılabilir. Standartlar sayesinde laboratuvar sonuçları laboratuvar bilgi sisteminden hastane bilgi sistemine, oradan e-Nabız’a gider ve hastanın izni ile laboratuvar sonuçlarına her yerden ulaşılabilir.